Một máy bay chiến đấu F-16 của Không quân Mỹ cất cánh tại căn cứ không quân Yokota ở Nhật Bản (Ảnh: Không quân Mỹ).

Khoảng hai năm sau khi Ukraine bắt đầu yêu cầu các đồng minh cung cấp máy bay chiến đấu F-16 để giúp nước này chống lại lực lượng Nga, những tiêm kích đầu tiên sẽ được bàn giao vào tháng tới. 

Khoảng thời gian kéo dài của quá trình này, từ việc mua máy bay do Mỹ thiết kế và huấn luyện phi công Ukraine lái tiêm kích, đã khiến Kiev thất vọng.

Nga đã có thời gian chuẩn bị lực lượng phòng thủ để tìm cách vô hiệu hóa tác động của F-16, trong khi Ukraine phải cầm cự với một lực lượng không quân suy yếu chỉ bằng một phần nhỏ về quy mô và độ tinh vi của đối phương.

F-16 được kỳ vọng sẽ trở thành "viên đạn bạc" giúp Ukraine đối phó Nga, nhưng các chuyên gia vẫn hoài nghi về khả năng xoay chuyển chiến sự của tiêm kích này.

Tác động tới cuộc chiến

Một số nhà phân tích cho rằng, chỉ riêng F-16 sẽ không thể tạo ra bước ngoặt trong cuộc chiến.

"Phải tách biệt (loại khí tài) biểu tượng khỏi tác động thực tế trên chiến trường, đặc biệt là vào thời điểm ban đầu", Mark Cancian, cố vấn cấp cao của Chương trình An ninh Quốc tế tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết.

Serhii Kuzan, Chủ tịch Trung tâm Hợp tác và An ninh Ukraine, một nhóm nghiên cứu phi chính phủ, cho biết sẽ cần ít nhất 60 máy bay F-16 cho các hoạt động tác chiến quan trọng khi Ukraine cố gắng đẩy không quân Nga ra khỏi biên giới của mình.

Nhà lập pháp Oleksandra Ustinova, người đứng đầu ủy ban quốc hội về vũ khí và đạn dược của Kiev, nói rằng Ukraine sẽ cần gần 120 chiếc F-16 để tăng cường đáng kể năng lực không quân của nước này.

Các chuyên gia cho biết, trong khi các phi công có được kinh nghiệm trên bầu trời Ukraine và quân đội đang xây dựng cơ sở hạ tầng trên không, những đợt giao hàng ban đầu ít nhất có thể giúp Ukraine củng cố lá chắn phòng không của nước này.

"F-16 sẽ cung cấp một số năng lực phòng không, có khả năng cũng giúp đánh chặn máy bay không người lái Shahed và tên lửa hành trình, mặc dù đó là cách đánh chặn rất tốn kém, xét về mặt đạn dược", Justin Bronk, nhà nghiên cứu cấp cao về sức mạnh không quân và công nghệ tại Viện Các quân chủng thống nhất Hoàng gia Anh (RUSI) nhận định.

Theo chuyên gia Kuzan, trong những tháng gần đây, quân đội Ukraine đã nỗ lực để giảm thiểu mối đe dọa nhằm vào các tiêm kích F-16 mà nước này sắp được nhận bằng cách tấn công hệ thống phòng không của Nga.

"Việc hình thành mặt trận, đặc biệt là ở phía nam, đã diễn ra. Ukraine có khả năng tấn công một cách có hệ thống các tổ hợp phòng không quan trọng nhất của Nga", ông Kuzan cho biết.

Tuy nhiên, chuyên gia Cancian của CSIS cho biết ông kỳ vọng Ukraine sẽ tìm cách tạo ra những lỗ hổng trong hệ thống phòng thủ của Nga ngay trước các cuộc tấn công bằng F-16 thay vì trước một thời gian dài.

Phi công và bảo trì

Việc huấn luyện phi công đóng vai trò rất quan trọng trong việc vận hành F-16.

"Bạn có thể có nhiều máy bay chiến đấu bay nhanh, nhưng nếu chúng không có vũ khí hiệu quả và kíp lái không thể sử dụng chúng với chiến thuật hiệu quả, chúng sẽ bị bắn hạ với số lượng lớn", chuyên gia Bronk nhận xét.

Tiến trình đào tạo phi công Ukraine lái F-16 đã "phủ bóng" các cuộc thảo luận về việc chuyển giao tiêm kích cũng như cam kết cung cấp hơn 70 máy bay chiến đấu này.

Nhà lập pháp Ustinova cho biết, đến cuối năm 2024, Ukraine dự kiến sẽ có ít nhất 20 phi công sẵn sàng lái F-16.

"Rất khó để thuyết phục (cung cấp) thêm máy bay nếu không có người vận hành chúng. Chờ đợi 10 năm trước khi phi công của chúng tôi được huấn luyện là điều bất ổn", bà Ustinova nói, đồng thời cho biết ban đầu Ukraine sẽ có nhiều tiêm kích F-16 hơn số phi công đủ khả năng vận hành chúng.

Các quan chức Mỹ đã đặt câu hỏi về việc huấn luyện phi công F-16 cho Ukraine và lưu ý rằng các phi công cũng có thể được đào tạo ở châu Âu. Tuy nhiên, chuyên gia Bronk cho biết năng lực của NATO đã bị hạn chế.

Ông cho biết việc bảo trì máy bay còn là một thách thức cấp bách hơn cả việc đào tạo phi công. Ông cho rằng hầu hết việc sửa chữa và bảo trì cần phải được tiến hành bên trong lãnh thổ Ukraine và có thể phải nhờ đến các nhà thầu nước ngoài hiểu rõ về loại máy bay này.

Căn cứ không quân bị đe dọa

Một số chuyên gia cho biết, Nga đã tăng cường tấn công vào cơ sở hạ tầng có thể được Ukraine sử dụng để bảo trì và triển khai F-16.

"Hàng ngày, Nga đang tấn công tất cả sân bay, các căn cứ tiềm năng mà F-16 có thể được triển khai, bao gồm việc phá hủy các đường băng và cơ sở hạ tầng. Những cuộc tấn công này đã không dừng lại ít nhất trong hai tháng qua", chuyên gia Kuzan cho biết.

Các mục tiêu sẽ càng trở nên có giá trị hơn đối với Nga khi máy bay, phi công và đội bảo trì được đưa đến Ukraine. Điều này có khả năng buộc Ukraine phải lắp đặt hệ thống phòng thủ tên lửa để phòng vệ, dù nước này đang thiếu cả hệ thống phòng không lẫn đạn dược.

"Chúng ta phải chấp nhận thực tế rằng các sân bay sẽ được bảo vệ tốt, dù các vật thể dân sự có thể bị tấn công", chuyên gia Kuzan nói, đồng thời cho biết mỗi căn cứ sẽ cần ít nhất hai khẩu đội Patriot và hai khẩu đội NASAMS để bảo vệ.