Nhạc sĩ Lê Hàm lúc sinh thời (Ảnh: Thanh Nga).

Trong ký ức của nhà thơ Phạm Thùy Vinh, tiếng hát của một ông lão đã chạm ngưỡng tuổi 80 khi đó - đã đi qua bao nhiêu thăng trầm dâu bể - vẫn còn nguyên vẹn nỗi đam mê.

Nhạc sĩ Lê Hàm sinh năm 1934, tại xã Diễn Hồng, Diễn Châu, Nghệ An. Thuở nhỏ, ông đã có mối lương duyên đặc biệt với âm nhạc khi tự chế tác cây sáo tiêu từ cuống lá đu đủ để thổi nên những giai điệu từ lời ru ầu ơ của mẹ.

Những năm 1948 - 1951, Lê Hàm mới được học nhạc bài bản. Với năng khiếu nổi trội là sáo, ông quyết tâm theo đuổi con đường âm nhạc và trở thành văn công của Sư đoàn 320.

Những năm 1955-1961, ông theo học tại Trường Âm nhạc Việt Nam. Sau khi ra trường, ông được cử vào giới tuyến Vĩnh Linh phục vụ cho chiến sĩ ta ở bờ Bắc sông Bến Hải.

Đến năm 1964, Lê Hàm được điều ra làm giáo viên giảng dạy ở Trường Nhạc họa Trung ương, nhưng liền sau đó, tỉnh Hà Tĩnh đã mời ông về làm Trưởng đoàn Văn công Hà Tĩnh. Con đường âm nhạc của ông gắn với những cương vị liên quan đến môi trường nghệ thuật.

Chính trong những ngày tháng chiến tranh ác liệt, ông đã cho ra đời những ca khúc: Gái sông La, Những người chiến sĩ bến Phà, Chiến công Hà Tĩnh vẻ vang…

Sau này, năm 1964, Gái sông La - một trong những ca khúc đậm chất ví, giặm, điều ít thấy, ít xuất hiện trong các chùm ca khúc của ông, đã được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam.

Từ 1970-1977, ông lần lượt giữ các chức vụ: Trưởng đoàn Ca múa Hà Tĩnh, Giám đốc Nhà Văn hóa lao động tỉnh Nghệ An, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ Nghệ An. Ông nghỉ hưu vào năm 1997.

Nhạc sĩ Lê Hàm cũng là người có công lớn trong việc điền dã, sưu tầm để tìm giai điệu cổ cho những câu ví, câu giặm Nghệ Tĩnh. Sau này, ông đứng tên chủ biên cho cuốn Âm nhạc dân gian xứ Nghệ được giới âm nhạc đánh giá cao.

Ông là tác giả của chùm tác phẩm nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2022 gồm: "Người mẹ Làng Sen", "Gái sông La", "Việt Nam trong trái tim ta" (Ảnh: Thanh Nga).

Trong cuộc đời sáng tác, ông có hơn 200 ca khúc, có những ca khúc dành cho thiếu nhi từng được tuyển chọn vào sách giáo khoa, đến những tổ khúc dành cho hợp xướng, nhưng với ông, những ca khúc như Người mẹ Làng Sen, Vinh, thành phố bình minh, Gái sông La, Trẩy hội Làng Sen là những ca khúc được nhiều khán giả say mê, được giới mộ điệu vinh danh trên nhiều sân khấu lớn, nhỏ

Nhạc sĩ Lê Hàm được tặng thưởng Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng nhất, Huy chương "Vì sự nghiệp Văn học - Nghệ thuật", Huy chương Chiến sĩ văn hóa.

Năm 2022, ông được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật cho chùm tác phẩm âm nhạc: Người mẹ Làng Sen, Gái sông La, Việt Nam trong trái tim ta.